همه چیز درباره‌ی غده هیپوفیز
غده هیپوفیز
هیپوفیز (Hypophysis) غده اصلی یا غده غالب بدن است که فعالیت غده‌های دیگر را کنترل می‌کند. غده هیپوفیز وظیفه تولید و ذخیره مجموعه‌ای از هورمون‌های مهم را دارد. اما به طور کلی غده هیپوفیز یکی از غدد اصلی سیستم غدد درون ریز بدن است و از طریق مسیر‌های مختلفی برای تأثیرگذاری بر بدن کار می‌کند.
در کل، غده هیپوفیز بیش از 8 هورمون آزاد می‌کند که بخش‌های مختلف بدن را کنترل می‌کنند. غده هیپوفیز در پایه مغز قرار دارد و از این مکان سیگنال‌هایی از غده هیپوتالاموس دریافت می‌کند و هورمون‌‌ها را در جریان خون ترشح می‌کند تا روی بدن اثرات خود را ایجاد کنند. اختلالات غده هیپوفیز می‌توانند تعداد زیادی از سیستم‌های بدن را تحت تأثیر قرار دهد زیرا این غده وظیفه کنترل بسیاری از بخش‌های بدن را بر عهده دارد.
عملکرد غده هیپوفیز
عملکرد اصلی غده هیپوفیز و توانایی آن در ساخت هورمون‌هایی است که بسیاری از عملکردهای بدن ما را هدایت می‌کنند. لوب‌های جلویی یا «قدامی (Anterior) و پشتی یا خلف (Posterior) غدد ترشحی اولیه هیپوفیز هستند.
این غدد توسط سیستم عصبی تحریک می‌شوند. غده هیپوفیز همچنین به سیگنال‌های موجود در مایعات خارج سلول (مانند مقدار ترکیبات محلول یا وجود هورمون‌های دیگر) پاسخ می‌دهد.
غده هیپوفیز با پاسخ به این سیگنال‌‌ها و ر‌هاسازی هورمون‌های مناسب نقش زیادی در هماهنگی بسیاری از فعالیت‌های بدن از جمله متابولیسم، هضم، دفع و بسیاری از عملکردهای دیگر دارد. غده هیپوفیز حداقل 8 هورمون مختلف را در پاسخ به تحریکات متفاوت در بدن آزاد می‌کند. غده هیپوفیز یکی از غدد فعال سیستم غدد درون ریز به شمار می‌آید.
محل غده هیپوفیز
تصویر زیر به صورت شماتیک جایگاه غده هیپوفیز را نشان می‌دهد که در نزدیکی پایه مغز انسان قرار دارد. این تصویر اندازه نسبی غده هیپوفیز را نیز مشخص می‌کند:
غده هیپوفیز تقریباً در مرکز جمجمه انسان قرار دارد، در زیر هیپوتالاموس مغز و پشت پل بویایی جای می‌گیرد. به همین ترتیب، یک اتصال عروقی نازک در داخل ساقه هیپوفیز (Infundibulum) ایجاد می‌شود که کنترل آن توسط هیپوتالاموس را تسهیل می‌کند. به علاوه، خون‌رسانی به غده هیپوفیز توسط شاخه‌هایی از شریان کاروتید داخلی تامین می‌شود.
ساختار غده هیپوفیز
از نظر ساختاری، این غده به سه بخش مختلف با عملکرد اختصاصی تقسیم می‌شود:
لوب قدامی (بخش جلو)
لوب میانی (Intermediate Lobe)
لوب خلفی (بخش پشت)
هرکدام از این لوب‌‌ها را می‌توان طبق عملکردهای منحصر به فرد خود توصیف کرد.
لوب قدامی
لوب قدامی این غده نقش اصلی را در رشد بدن انسان دارد. عملکرد این بخش شامل ترشح هورمون‌هایی است که تولید مثل و بلوغ جنسی بدن را ایجاد می‌کنند. این هورمون‌‌ها رشد را کنترل کرده و در فعال کردن غدد فوق کلیوی و تیروئید و اندام‌های جنسی نیز نقش مهمی دارند.
لوب میانی
نقش لوب میانی هیپوفیز در انسان هنوز به خوبی مشخص نشده است اما لوب میانی هورمون‌هایی (هورمون تحریک ملانوسیت) را ترشح می‌کند که برخی از سلول‌های بدن را برای تولید رنگدانه‌‌های پوستی تحریک می‌کنند، به این سلول‌‌ها ملانوسیت (Melanocytes) گفته می‌شود. این ملانوسیت‌‌ها دلیل وجود تنوع در رنگ پوست انسان‌‌ها به شمار می‌آیند.
لوب خلفی
لوب خلفی باعث ایجاد هورمون ADH ، یعنی هورمونی که به کلیه‌‌ها اجازه می‌دهد تا آب را از جریان خون بازجذب کرده و از کمبود آب بدن جلوگیری کنند. اکسی توسین نیز در لوب خلفی ساخته شده و باعث انقباضات در هنگام زایمان می‌شود. در حالی که همه این هورمون‌‌ها برای بقا انسان بسیار مهم هستند، اما آن‌‌ها تن‌ها بخش کوچکی از هورمون‌‌ها را تشکیل می‌دهند که توسط غده هیپوفیز تولید و آزاد می‌شوند.
لوب خلفی هیپوفیز
لوب خلفی هیپوفیز هورمون‌های اکسی توسین (Oxytocin) و آنتی‌دیورتیک (ADH) یا وازوپرسین (Vasopressin) را ترشح می‌کند. اکسی توسین نه تن‌ها انقباضات رحمی را برای تسهیل زایمان تحریک می‌کند، بلکه باعث می‌شود، شیر از بافت‌های شیری نیز ساخته شود، علاوه بر این، هورمون اکسی توسین به پردازش عاطفی در مغز مربوط می‌شود که می‌تواند احساس عشق را تحریک کند.
لوب قدامی هیپوفیز
غده هیپوفیز قدامی دارای هورمون‌های بیشتری است. این بخش از هیپوفیز پرولاکتین (Prolactin) تولید می‌کند که عملکرد آن مانند اکسی توسین خلفی است و باعث تولید شیر پس از زایمان می‌شود. هورمون تحریک کننده فولیکول (Follicle Stimulating Hormone) یا (FSH) برای تحریک تولید اسپرم و بلوغ تخمک در زنان از بخش قدامی هیپوفیز آزاد می‌شود. به همین ترتیب، هورمون لوتئینه کننده (Luteinizing Hormone) یا (LH) از بخش هیپوفیز قدامی باعث آزادسازی تستوسترون در مردان و تحریک تخمک گذاری در زنان می‌شود.
یکی از مهم‌ترین هورمون‌های لوب قدامی، هورمون تحریک کننده تیروئید (Thyroid Stimulating Hormone) یا (TSH) است. تیروئید به هماهنگی فعالیت متابولیک در بدن کمک می‌کند و به همین ترتیب، TSH باعث تحریک فعالیت تیروئید می‌شود.
بنابراین، TSH به طور غیرمستقیم به تیروئید اجازه می‌دهد تمام عملکردهای خود را به درستی انجام دهد. هورمون فعال کننده غده فوق کلیوی به نام آدرنوکورتیکوتروپین (Adrenocorticotropic Hormone) یا (ACTH) نیز از هیپوفیز قدامی آزاد می‌شود و ایجاد هورمون استرس یا کورتیزول را تحریک می‌کند. کورتیزول برای بقای بدن ضروری است و از طریق کنترل بر فشار خون و سطح گلوکز در خون، باعث تحریک واکنش‌های استرسی می‌شود.
در آخر، لوب قدامی هیپوفیز هورمون رشد (GH) را نیز آزاد می‌کند که مسئول رشد توده ماهیچه‌‌ها و استخوان‌‌ها با افزایش سن و در طول دوره رشد فرد است. هنگامی که رشد به دلایلی متوقف شود، مانند اختلال در تنظیم تولید هورمون رشد، این اتفاق، بیماری‌های جدی دیگر یا حتی سرطان را می‌تواند به همراه داشته باشد
اختلالات غده هیپوفیز
کمبود هر یک از هورمون‌های ذکر شده در بالا می‌تواند باعث بیماری شود که براساس نوع هورمون، شدت این بیماری‌ها با هم متفاوت است. از هورمون لوب خلفی شروع می‌کنیم، کمبود ADH باعث افزایش حجم ادرار شده و تشنگی را در فرد زیاد می‌کند. کمبود پرولاکتین به طور قابل پیش بینی به ناتوانی در شیردهی منجر می‌شود که تا به امروز درمانی برای این نوع اختلال شناسایی نشده است.
کمبود هورمون تحریک کننده تیروئید دارای علائمی شبیه به اختلالات غده تیروئید است که شامل خستگی، کاهش حافظه و ضعف کلی بدن هستند.
عدم وجود فولیکول
عدم وجود هورمون لوتئینه کننده و هورمون تحریک کننده فولیکول منجر به کاهش میل جنسی، قاعدگی‌های نامنظم، اختلال در نعوظ و تغییرات خلقی خواهد شد. کمبود آدرنوکورتیکوتروپین باعث تهوع، درد بدن، اشتهای ضعیف و حتی قند و فشار خون پایین می‌شود و در آخر کمبود در میزان هورمون رشد باعث کم شدن توده عضلانی و تضعیف تراکم استخوان خواهد شد که این امر باعث کاهش توانایی‌های حرکتی و به طور کلی کاهش کیفیت زندگی می‌شود.
تولید بیش از حد هورمون‌های هیپوفیز نیز عواقب خاص خود را دارد. به عنوان مثال، اگر هورمون رشد بیش از حد توسط غده هیپوفیز تولید شود، می‌تواند منجر به ناهنجاری غول پیکری و آکرومگالی یا رشد بیش از حد استخوان‌‌ها شود، از طرفی دیگر افزایش بیش از حد هورمون رشد موجب رشد بافت‌های نرم در بدن شده که خود منجر به مشکلات قلبی و ایجاد اختلال وقفه تنفسی در خواب می‌شود.
افزایش بیش از حد هورمون تحریک کننده تیروئید باعث لرز، تحریک پذیری و فشار خون بالا می‌شود. ترشح بیش از حد هورمون پرولاکتین تولید نامناسب شیر را ایجاد می‌کند که در خانم‌‌ها یا آقایان ممکن است اتفاق بیافتد و همچنین می‌تواند باعث ضعف استخوان‌‌ها شود.
برای مطالعه مطالب بیشتر به مجله سلامتکده احیا مراجعه کنید
دیدگاهتان را بنویسید